Kompleks Edypa – współczesne ujęcie i konsekwencje w dorosłym życiu

Kompleks Edypa to według Zygmunta Freuda jeden z mechanizmów psychologicznych, który towarzyszy rozwojowi człowieka w wieku 3-5 lat. Jest to naturalny etap odkrywania przez chłopców swojej seksualności i rozwoju psychoseksualnego. Problem pojawia się w sytuacji, kiedy nie zostanie on właściwie przepracowany – wówczas determinuje on dorosłe życie.

Skąd wzięła się nazwa „kompleks Edypa”?

Nazwa tego mechanizmu wywodzi się z greckiego mitu o Edypie, który zgodnie z przepowiednią delficką miał zabić swego ojca i ożenić się z własną matką. Mimo próby uniknięcia takiego losu (jego ojciec, Lajos, nakazał chłopca spętać i porzucić w górach na pewną śmierć, ten jednak został ostatecznie przygarnięty przez władcę Koryntu), przepowiednia spełniła się – nieświadomie zabił Lajosa i ożenił się z Jokastą, nie zdając sobie sprawy z tego, że jest jego matką.

Na czym polega kompleks Edypa?

Kompleks Edypa to naturalny etap rozwoju psychoseksualnego oraz emocjonalnego dziecka i pojawia się między 3 (niektórzy specjaliści podają 2) a 6 rokiem życia. Polega on na tym, iż dziecko (w przypadku kompleksu Edypa mówimy o chłopcach, w przypadku dziewczynek nazywamy to kompleksem Elektry) zaczyna pragnąć seksualnego związku z rodzicem płci przeciwnej oraz odczuwa wrogość wobec opiekuna tej samej płci, z którym zaczyna rywalizować.

Dlaczego dzieci przechodzą przez kompleks Edypa?

Dziecko w wieku 2-6 lat zaczyna rozwijać się nie tylko na gruncie psychicznym, lecz także rozwijają się jego zmysły, w tym dotyku. Może w tym czasie odkrywać swoje ciało oraz łączyć niektóre formy dotyku z przyjemnością. Ze względu na to, iż rodzice są naszymi pierwszymi wzorcami, rozwijająca się seksualność ukierunkowuje się na najbliższe otoczenie, czyli rodziców i opiekunów.

Równocześnie chłopiec odkrywa, iż nie ma swojej mamy na wyłączność – musi się nią „dzielić” z tatą, w tym również pod względem bliskości fizycznej. To budzi zazdrość, złość i bunt, które nierozerwalnie łączą się także z tzw. lękiem kastracyjnym, czyli strachem przed „odwetem” ze strony ojca, w postaci odrzucenia (utrata jego miłości) czy wręcz fizycznej krzywdy (strach przed faktyczną kastracją). To bardzo trudny zestaw emocji, który, niewłaściwie przepracowany, może doprowadzić do zaburzeń lękowych, narcystycznych czy nerwicowych.

Kompleks Edypa w dorosłym życiu

To, w jaki sposób kompleks Edypa wpłynie na dziecko w dorosłym życiu, zależy od tego, jak zostanie on rozwiązany.

Kompleks Edypa, w którym „wygrywa” ojciec

Naturalną koleją rzeczy jest sytuacja, w której dziecko jest uczone (oraz samo to przyjmuje do wiadomości), że ojciec jest „zwycięzcą” w walce o matkę. Wówczas dziecko zaczyna przekierowywać swoje zainteresowanie na inne, będące „na jego poziomie” rówieśniczki (np. koleżanki z przedszkola). Aby sytuacja rozwiązała się w ten sposób, niezwykle ważna jest postawa obojga rodziców – matki, która nie faworyzuje syna i nie parentyfikuje go, oraz ojca, potrafiącego wyznaczyć jasne granice. Istotne jest również nie wzbudzanie poczucia winy i niezawstydzanie dziecka z powodu naturalnych instynktów.

Prawidłowe przepracowanie kompleksu Edypa w dorosłości skutkuje:

• umiejętnością stworzenia relacji romantycznej;
• umiejętnością radzenia sobie z porażkami;
• zdrową relacją z obojgiem rodziców;
• umiejętnością nawiązywania relacji przyjacielskich z osobami tej samej płci;
• umiejętnością stawiania granic.

Kompleks Edypa, w którym „wygrywa” syn

To sytuacja patologiczna, która doprowadza do szerokiego nieprawidłowości w rozwoju psychicznym i psychoseksualnym dziecka. Taka sytuacja ma miejsce, gdy matka jest na wyłączność dziecka, podkreśla jego wyjątkowość, jednocześnie umniejszając rolę ojca (np. „Jesteś lepszy od ojca”, „Jak dobrze, że nie jesteś taki jak ojciec”). Dodatkowo, jeśli na ojcu nie można polegać (np. jest uzależniony) i/lub stosuje przemoc, chłopiec zaczyna wchodzić w rolę Wybawcy, przejmując odpowiedzialność za bezpieczeństwo mamy i rodzeństwa.

To w dorosłości może prowadzić do:

• problemów z relacjami romantycznymi – mężczyzna nie potrafi stworzyć głębszej więzi z inną osobą niż z matką;
• pociągu seksualnego do starszych kobiet;
• poszukiwania „matki” w partnerce;
• nieumiejętnością nawiązywania relacji z mężczyznami (wszyscy są wrogami);
• zaburzeń narcystycznych wielkościowych;
• zaburzeń seksualnych (w tym fantazji kazirodczych);
• roszczeniowości;
• nieumiejętności radzenia sobie z porażkami;
• pracoholizmu;
• uzależnień;
• wyparcia swojego poczucia winy;
• autoagresji i autodestrukcji (mityczny Edyp z żalu się oślepił);
• nerwicy;
• zaburzeń lękowych.