Opinia a ocena – czym się różnią, kiedy możemy je wyrażać a kiedy nie?

Prawo do wyrażania swojej opinii i ocen wydaje się być mylnie rozumianą podstawą wolności słowa. Wiele osób wyraża je wszem i wobec, nie patrząc na to, czy w ogóle mogą to robić i czy przypadkiem nie zapędzają się za daleko. „Bo mam prawo” – otóż nie zawsze i nie w każdej sytuacji. Wolność słowa to bowiem nie tylko możliwość wyrażania siebie, ale też szanowanie poglądów innych.

Czym jest ocena?

Ocena, według Słownika Języka Polskiego jest opinią na temat czegoś lub kogoś wysnutą na bazie analizy. Najprościej zatem mówiąc: ocena opiera się na wcześniejszym przyjrzeniu się komuś lub czemuś. Często posiada jakąś skalę (choćby najprostszą: dobre/złe). Może być ona obiektywna lub subiektywna.

• Obiektywna ocena powinna posiadać swoją mierzalną, weryfikowalną skalę oraz kryteria, które określają warunki, które kwalifikują do otrzymania takiej a nie innej noty. Jest przeznaczona do zewnętrznych komunikatów, o ile posiadamy prawo do ich wystawiania.
• Subiektywna ocena opiera się na bazie osobistych kryteriów, preferencji i doświadczeń, nie musi być mierzalna ani weryfikowalna. Jest ona przeznaczona przede wszystkim do naszych prywatnych analiz, np. stawiania innym granic, rozwoju relacji.

Czy możemy oceniać innych?

Publiczne ocenianie innych (czyli nie w gronie znajomych, rodziny czy w swoim pamiętniku) może mieć miejsce tylko w wybranych sytuacjach, kiedy mamy do tego „uprawnienia”, np.:

• kupujący może ocenić otrzymany towar;
• jury może ocenić uczestników konkursu;
• usługobiorca może ocenić jakość usługi;
• przełożony może ocenić pracę swojego podwładnego a podwładny swojego przełożonego;
• przełożony może ocenić zachowanie swojego podwładnego a podwładny przełożonego (w sytuacjach zawodowych!);
• uczestnicy zajęć zorganizowanych mogą ocenić organizację i prowadzącego a prowadzący – uczestników (w aspekcie nabytej na zajęciach wiedzy, umiejętności);
• lekarz może ocenić stan zdrowia pacjenta (w tym również psychiczny);
• pacjent może ocenić pracę lekarza.

W innych sytuacjach – nie mamy prawa do publicznego oceniania innych (ich charakteru czy wyglądu).

Czym jest opinia?

Opinia, według Słownika Języka Polskiego, to przekonanie o czymś lub pogląd na jakąś sprawę. Najprościej rzecz ujmując – jest to subiektywny odbiór rzeczywistości (wydarzeń, zachowań, zjawisk), oparty na naszych doświadczeniach, preferencjach i światopoglądzie. Opinia nie musi być poparta wiedzą ani analizą, nie musi być wiarygodna ani weryfikowalna. Jest oparta na naszych odczuciach, a co za tym idzie – nie stanowi „prawdy objawionej”.

Co może podlegać opinii?

Opinię możemy wyrobić sobie praktycznie na każdy temat, np. społeczny, polityczny lub kulturalny. Dodatkowo w przypadku niektórych zawodów (biegli sądowi z różnych dziedzin, eksperci), mają prawo do wydawania opinii z zakresu swojej dziedziny w określonej sytuacji zawodowej.

Wolność słowa a ocenianie i opiniowanie

Czy możemy wyrażać swoje opinie wszem i wobec lub oceniać subiektywnie innych? Nie. Wolność słowa to prawo do wyrażania swojej opinii na dany temat, ale w określonych co do tego sytuacjach (np. rozmowie, dyskusji, debacie na jakiś temat), mieszczących się w granicach norm społecznych. Ważna uwaga: w dyskursie możemy odnosić się do cudzej opinii, ale bez oceniania danej osoby. Możemy się z kimś nie zgadzać, ale nie mamy prawa nikogo deprecjonować, obrażać czy pomawiać. Pamiętajmy, że nasza wolność (nie tylko słowa) kończy się tam, gdzie zaczyna wolność drugiego człowieka. A co za tym idzie – należy szanować cudze prawo do ochrony siebie, stawiania granic i ukrócania sytuacji, w której następuje personalny atak.